سیری در کتاب‌های مقتل امام حسین (ع)؛ «مقتل ابومخنف» گامی بلند در مسیر مقتل‌نویسی است

در میان مقاتل مختلفی که تا کنون درباره شهادت امام حسین علیه السلام نوشته شده است، مقتل <<ابو مخنف>> از اعتباری ویژه برخوردار است.

روایت های ابومخنف از حوادث صدر اسلام آن چنان دقیق، مفصل و با ذکر جزئیات واقعه است که خواننده را به زوایای مختلف حادثه راهنمایی می کند. علاوه بر این، نقل این روایات به دور از هرگونه تعصبات دینی و قومی است، تا آن جا که مورخان اهل سنت و شیعه از کتاب های او استفاده کرده اند.

مولف اصلی کتاب لوط بن یحیی بن سعید بن مخنف الازدی مشهور به ابومخنف در نیمه دوم قرن اول هجری در کوفه به دنیا آمد و در سال ۱۵۷ یا ۱۵۸ هجری درگذشت. او کتاب های بسیاری نوشته است. <<قتل عثمان>>، <<کتاب صفّین>>، <<مقتل محمد بن أبی بکر>>، <<مقتل امیرالمؤمنین (ع)>> از جمله آثار ابومخنف است.

<<مقتل الحسین>> به دلیل شهرت گردآورندۀ آن به مقتل ابومخنف معروف است. این کتاب که ۲ نسل پس از واقعه عاشورا نگاشته شده، اولین مقتلی است که به نگارش درآمده است.

زمانی که ابومخنف نگارش مقتل الحسین را آغاز کرد، هنوز برخی از شاهدان مورد اعتماد واقعه کربلا زنده بودند. مقتل ابومخنف تا حدود قرن چهارم، موجود بوده، اما بعد ها مانند دیگر آثار ابومخنف، از میان رفته است. کتابی که امروزه با نام <<مقتل ابومخنف>> شهرت دارد، همان مقتل معروف ابومخنف نیست.

محمد اسفندیاری در <<کتاب شناسی تاریخی امام حسین (ع) ص ۴۲>> درباره جعلی بودن این کتاب را به دلایل زیر اشاره می کند: <<محتوای این مقتل با تاریخ طبری بسیار متفاوت است؛ درحالی که طبری بدون واسطه یا با یک واسطه از این کتاب نقل کرده است. نخستین عبارت این مقتل چنین است: <<قال ابومخنف: حدثنا ابوالمنذر هشام عن محمد بن سائب الکلبی>> درحالی که هشام شاگرد ابومخنف بوده است. در صفحۀ ۱۲ کتاب آمده است: <<روی الکلینی فی حدیث...>> درحالی که کلینی نزدیک به ۱۰۰ سال پس از مرگ ابومخنف، به دنیا آمده است. در صفحۀ ۱۱۳ کتاب آمده است طرحماح بن عدی پس از آنکه ۷۰ نفر را از لشکر عمر سعد کشت، خود نیز کشته شد؛ حال آنکه طبری در تاریخش از ابومخنف نقل می کند که طِرِمّاح بن عَدی در کربلا نبوده است.>>

با این حال برخی از پژوهش گران تلاش کرده اند از طریق گردآوری و تدوین نقل قول هایی که طبری در تاریخش از کتاب ابومخنف داشته است، مقتل ابومخنف را بازسازی کنند. <<مقتل الحسین، به کوشش حسن غفاری>>، <<وقعه الطف لابی مخنف، به تحقیق محمد یوسفی غروی>> <<مقتل الحسین ابی مخنف، تصحیح و ترجمه حجت الله جودکی>>

با همه این تفاسیر نمی توان از مطالعه کتاب <<مقتل ابومخنف>> به دلیل از بین رفتن اصل آن چشم پوشید؛ چرا که اغلب آثار مکتوبی که از قرون گذشته به دست رسیده است بازسازی و گردآوری و تصحیح آن کتاب هاست. در این مقتل مواردی که رنگ و بوی داستان پردازی داشته و با اصل واقعه در تناقض باشد کم است. همچنین اکثر مقاتلی که در صده های اخیر تالیف شده اند روایات خود را به مقتل ابومخنف استناد داده اند.